Tên gọi, danh pháp
Tên Tiếng Việt: Bồ quân.
Tên khác: Hồng quân, Mùng quân, Bù quân, Mùng quân rừng.
Tên khoa học: Flacourtia jangomas (Lour.) Raeuschel, thuộc họ Mùng quân (Flacourtiaceae).
Tên đồng nghĩa: Srigmarota jangomas Lour.
Đặc điểm tự nhiên
Bồ quân là loài cây nhỏ hoặc cây bụi, thường xanh. Cây có thể cao đến 10m. Thân cây nhẵn, có gai đơn hoặc kép khi còn non nên rất khó trèo; vỏ thân màu nâu sáng đến đỏ nhạt. Cành non nhẵn hoặc được phủ bởi một lớp lông tơ, có nhiều bì khổng gần hình mắt chim.
Lá cây hình trứng thuôn, hiếm khi mũi mác, có một đầu nhọn, đầu kia ngược lại, có răng cưa hai bên mép lá. Lá mọc so le. Hai mặt lá nhẵn, mặt trên sẫm bóng, mặt dưới nhạt; cuống lá dài 6 – 8mm.
Hoa đơn tính, gồm hoa đực và hoa cái, xuất hiện trước hoặc cùng lúc với lá, có mùi thơm như mật ong. Hoa màu xanh hoặc trắng. Khoảng 4 – 6 hoa nhỏ hợp thành cụm hoa mọc ở kẽ lá thành ngù ngắn. Hoa đực có chi nhỏ ngắn, và rất nhiều nhị hoa (khoảng 40 nhi). Ở hoa cải có bầu nhụy cong, hình cầu, đài 4 răng, tù, màu lục nhạt. Bầu hoa có 3 – 5 ô, mỗi ô đựng 2 noãn.
Quả Bồ quân có hình dạng giống quả nho, đường kính 1,5 – 2,5cm, có đài tồn tại, khi còn xanh thì có màu đỏ tươi, khi chín thì chuyển sang màu đỏ đến tím sẫm, sau đen, thịt màu vàng, ăn có vị chua ngọt, có nhiều hạt dẹt.
Mùa hoa quả của cây Bồ quân từ tháng 8 đến tháng 10.
Phân bố, thu hái, chế biến
Bồ quân là loài cây mọc tự nhiên có khả năng chịu hạn tốt, do có bộ rễ dài tới hơn 1m, sống trong các rừng mưa trên núi hoặc ở vùng đất thấp. Cây Bồ quân có nguồn gốc từ Ấn Độ, nay được trồng nhiều ở Đông Nam Á và Đông Á. Ở Việt Nam, cây được trồng ở các tỉnh Yên Bái, Phú Thọ, Hà Tây (cũ), Hòa Bình, Vĩnh Phúc, Ninh Bình, Thanh Hóa và một số tỉnh miền Trung từ Nghệ An trở vào. Cây mọc tự nhiên thường thấy ở ven rừng, rừng thủy sinh, trong các lùm bụi ở bờ suối tại cửa rừng và bờ ao. Tại các tỉnh trung du ở miền Bắc, người dân cũng thường thấy mùng quân ở bờ ao.
Cây ra hoa quả nhiều hàng năm, tái sinh tự nhiên chủ yếu từ hạt. Trong nhân dân, người ta có thể lấy cây con từ chối rễ để trồng.
Bộ phận sử dụng
Quả, lá, vỏ, rễ.